جدیدیه در خجند

در آغاز قرن بیستم در منطقۀ آسیای مرکزی و به ویژه در شهرهای بزرگ آن ازجمله سمرقند، بخارا، تاشکند، خوقند، خجند و... جنبش فرهنگی و اجتماعی جدیدیه عرض هستی کرد که در ترویج خودشناسی ملی، رشد حس وطن دوستی، تشکیل مکتب و معارف، بیداری فکری، ترغیب آموزش علم و فرهنگ، تلقین آرمان های انسان پروری و افکار دموکراسی در کشور نقش معین داشت. در این مقاله، ضمن معرفی خادمان و جانب داران این جنبش، مهم ترین مکتب های شکل گرفته براساس اصول نو تببین و بررسی شده است. جدیدیه به افکار اهل علم و ادب خجند تأثیر عمیق رساند و بسیاری از ادیبان و معارف پروران ازجمله تاش خواجه اسیری و میرزاعبدالله فیاض جانب داری خود را از این جنبش فرهنگی بیان کردند و به تبلیغ آن در ایجادیات خود پرداختند. بدین ترتیب، جدیدان (معارف پروران) خجند در راه سواد و معرفت مردم و ترغیب جامعۀ نو در ابتدای سدۀ بیستم نقش مهم ایفا کردند و کارنامۀ آن ها برای نسل امروز نمونۀ عبرت است.